0.1 Mỹ học mác - lênin  (Page 9/34)

Như vậy, cái đẹp là phạm trù mỹ học trung tâm, phản ánh giá trị thẩm mỹ tích cực ở các sự vật, hiện tượng mang lại khoái cảm vô tư, trong sáng cho con người.

b. Các lĩnh vực biểu hiện của cái đẹp

Nói biểu hiện của cái đẹp tức là nói đến các sự vật, hiện tượng được đánh giá là đẹp, các vẻ đẹp cụ thể. Vì vẻ đẹp được cảm nhận chủ yếu qua thị giác và thính giác, nên nơi nào các giác quan này với tới được, nơi đó có biểu hiện của cái đẹp. Có thể phân ra ba lĩnh vực biểu hiện: trong tự nhiên, trong xã hội, trong nghệ thuật.

Ở lĩnh vực thứ nhất: người ta quy vào nó các sự vật, hiện tượng đẹp trong tự nhiên bao hàm trong đó cả con người xét về phương diện tự nhiên. Các sự vật hiện tượng trong tự nhiên nhìn chung là đẹp, nhất là khi chúng thể hiện sức sống và sự phát triển. Chẳng hạn các hiện tượng như nắng, mưa, gió … được xem là đẹp trong chừng mực chúng phù hợp với các hoạt động và nguyện vọng của con người. Con người như một sinh thể tự nhiên được xem xét vẻ đẹp về phương diện hình thức bao gồm các yếu tố: sắc diện, hình thể, âm sắc, dáng điệu, cử chỉ, ngôn từ … mặc dù vậy những yếu tố này không phải chỉ là tự nhiên thuần tuý mà có tính xã hội với mức độ khác nhau. Chúng bị chi phối vởi các điều kiện xã hội nhất định.

Ở lĩnh vực thứ hai: trong xã hội, vẫn phải quan tâm đến con người như một thực thể xã hội. Vẻ đẹp có tính xã hội ở con người hay còn gọi là vẻ đẹp nội dung của con người, vẻ đẹp của con người xét về phương diện xã hội, nó bao hàm các yếu tố tinh thần như tâm hồn, tình cảm, trí tuệ, tư tưởng. Với những yếu tinh thần ấy con người tham gia vào các lĩnh vực tinh thần của đời sống xã hội như đời sống chính trị, đạo đức, khoa học, văn hoá, nghệ thuật … Khả năng đóng góp thúc đẩy những lĩnh vực tinh thần ấy càng cao, con người càng được đánh giá là đẹp. Vẻ đẹp hình thức của con người có ảnh hưởng lớn đến vẻ đẹp nội dung theo cả xu hướng tích cực lẫn tiêu cực. Nhìn chung, vẻ đẹp nội dung ở con người lâu bền hơn so với vẻ đẹp hình thức. Nó đại diện cho vẻ đẹp của phẩm chất con người.

Lao động là hoạt động riêng có của con người trong xã hội, về phương diện thẩm mỹ cũng có thể chia làm hai loại: lao động tự do, tức là những hoạt động lao động làm cho bản thân con người trực tiếp tham gia vào lao động cảm thấy hứng khởi, say mê, được coi là lao động đẹp, còn những yếu tố làm con người cảm thấy nô dịch, đày ải không được coi là lao động đẹp – hai loại lao động này có quan hệ biện chứng qua lại với nhau; chỉ có trải qua lao động tha hoá con người mới tiến tới lao động tự do. Đạt đến lao động tự do thì những lao động tha hoá trước đây đối với các cá thể đó sẽ không còn tha hoá nặng nề nữa, nó có thể chuyển hoá thành lao động tự do.

Các cuộc đấu tranh xã hội, cách mạng … về phương diện thẩm mỹ đối với từng cá nhân, từng tập đoàn xã hội trong từng giai đoạn lịch sử nhất định được đánh giá là đẹp, cũng có thể được xếp vào các loại giá trị thẩm mỹ.

Trong quan hệ giữa con người với con người: những cách ứng xử văn minh, lịch sử, nhân hậu, phù hợp với tiến bộ xã hội được quan niệm là đẹp.