0.1 Mỹ học mác - lênin  (Page 8/34)

Để tránh khỏi nhược điểm mà các quan điểm khác đã mắc phải, mỹ học Mác – Lênin trước tiên xác định cái đẹp là một phạm trù mỹ học, mà không đồng nhất nó với các biểu hiện cụ thể đơn lẻ của nó là các vẻ đẹp sinh động, riêng lẻ, ngẫu nhiên, trong đời sống thường ngày.

Trong số các phạm trù mỹ học, phạm trù cái đẹp giữ vị trí trung tâm được thể hiện ở ba phương diện: trong cuộc sống thường ngày, trong lý luận nghệ thuật và trong mỹ học. Trong cuộc sống, với bản tính người của mình, con người “nhào nặn vật chất theo những quy luật của cái đẹp” (Mác) nghĩa là khác với loài vật, con người sản xuất một cách vạn năng thoát khỏi nhu cầu thể xác, mang tính sinh vật của mình, sản xuất theo kích thước của mọi loài và tự do đối lập với sản phẩm của mình. Ngoài hoạt động sản xuất, trong các hoạt động khác như tiêu dùng, giao tiếp, giải trí …

Trong lý luận nghệ thuật, trong mỹ học, phạm trù cái đẹp được nghiên cứu và được hoàn chỉnh trước hết: từ hệ tiêu chuẩn của nó, người ta xây dựng phạm trù mỹ học cơ bản khác.

Đối với nghệ thuật, khát vọng vươn tới sự hoàn thiện, hoàn mỹ là nguyên nhân cơ bản và mục đích chân chính của mọi trường phái nghệ thuật, mọi nghệ sĩ. Những khía cạnh của cuộc sống được phản ánh và trong các tác phẩm nghệ thuật xét đến cùng đều xuất phát từ lý tưởng đẹp của nghệ sĩ.

Cái đẹp có cơ sở khách quan từ mức độ của sự hài hoà mà biểu hiện cụ thể, chi tiết ra như sự cân xứng, tương xứng, đối xứng, hợp lý, sự vật được trải ra với một nhịp điệu tiết tấu nhất định … Nhưng những yếu tố có tính khách quan này chỉ được đánh giá là đẹp khi nó phù hợp với những trạng thái tâm sinh lý nhất định trước số đông những người chiêm ngưỡng cảm thụ. Tức là chúng cũng được xem xét, đánh giá là tích cực tuỳ theo những điều kiện lịch sử – xã hội nhất định như tính dân tộc, tính giai cấp, tính Đảng phái, nghề nghiệp, lứa tuổi … của chủ thể thẩm mỹ.

Sự vật, hiện tượng được đánh giá là đẹp phải diễn ra hoặc được phản ánh lại một cách chân thực, nghĩa là nó không thể giả dối. Sự chân thực này không đồng nhất với chân lý trong triết học, nó không nhất thiết phải phản ánh chính xác hiện thực khách quan mà chủ yếu phải phù hợp với quan niệm của xã hội, dư luận của cộng đồng. Nhưng các quan niệm, dư luận nói trên không được trái ngược với hiện thực mà phải vận động theo xu thế, theo lôgíc của lịch sử. Vì vậy, có nhiều hiện tượng mặc dù có thật vẫn không được đánh giá là đẹp không có nghĩa là có thật hoàn toàn.

Đối tượng được đánh giá là đẹp ở trong một chừng mực nhất định phải có sự thống nhất với điều kiện hoặc ít nhất không bị đánh giá là ác, tức là không làm hại đến cuộc sống bình yên của các cá nhân và xã hội – sự vật trong tự nhiên được nhìn nhận là đẹp thông thường đã nhân hoá, được coi là biểu tượng của một phẩm giá nào đó ở con người. Những con người xã hội, những hiện tượng xã hội chỉ được đánh giá là đẹp khi nó góp phần mang lại lợi ích cho con người, cho xã hội.

Trước đối tượng được bản thân mình đánh giá là đẹp, người cảm thụ thường trong trạng thái hân hoan, vui sướng, thích thú một cách vô tư trong sáng. Song, như vậy không có nghĩa là tình cảm với các sự vật đẹp được tách rời hoàn toàn khỏi những đòi hỏi thực tiễn của con người. Về sâu xa, nó là sự kết tinh của những tình cảm nhân loại về các hiện tượng đẹp. Những tình cảm ấy nảy sinh trong quá trình lao động: người ta thấy được sự gắn bó giữa vẻ đẹp và sự tiện ích. Ở thời đại ngày nay, có thể có rất nhiều người không tham gia lao động trực tiếp, họ có thể không nhận biết được sự tiện ích của các đồ vật như là kết tinh của sức lao động, nhưng những sự vật đẹp đối với họ ít nhất không đe dọa cuộc sống mà thông thường làm cho cuộc sống của con người thấy dễ chịu hơn. Cái đẹp có tính lịch sử cụ thể, nghĩa là nó có thể bị khúc xạ trong những điều kiện lịch sử xã hội, giai cấp, nghề nghiệp, dân tộc, giới tính, tuổi tác của người đánh giá. Cảm quan của người đánh giá càng phù hợp với xu thế của tiến bộ xã hội bao nhiêu thì cách đánh giá càng có tính tích cực bấy nhiêu.