0.1 Mỹ học mác - lênin  (Page 11/34)

Bi kịch số phận mà các nhân vật chủ yếu là những lớp người bị bóc lột, bị áp bức và tất cả những ai đòi được sống là một con người, bi kịch số phận thường gắn với nguyên nhân trực tiếp và cơ bản là nhu cầu mang tính vật chất, do vậy nó có thể giải quyết được một cách căn bản bằng đấu tranh giai cấp và cách mạng xã hội.

Bi kịch lầm lạc phản ánh sự chống đối tuyệt vọng của những con người có nhân cách, có lý tưởng sống, nhưng lý tưởng sống ấy không còn phù hợp với xu thế lịch sử. Sự chống đối càng quyết liệt bao nhiêu càng bi kịch bấy nhiêu.

Bi kịch lạc quan phản ánh sự thất bại của những con người thuộc các lực lượng xã hội tiên tiến, tích cực. Sự hy sinh của các nhân vật bi kịch lạc quan là nhịp cầu đưa tới sự toàn thắng của lý tưởng mà họ theo đuổi.

Xúc cảm chủ yếu của chủ thể thẩm mỹ trước bi kịch là sự đồng cảm xót thương. Đó là kết quả của một sự hòa trộn đặc biệt các sắc thái tình cảm như thương xót, đồng cảm, sợ hãi, cảm phục, quý trọng, tự hào.

Vì vậy, cái bi là phạm trù mỹ học phản ánh sự thất bại của những con người có nhân cách cao đẹp hoặc những lực lượng xã hội tiến bộ trong cuộc đấu tranh chống lại lực lượng đối lập, gây ra sự đồng cảm xót thương cho chủ thể thẩm mỹ.

b. Cái bi trong nghệ thuật

Cái bi trong nghệ thuật phản ánh cái bi trong cuộc sống một cách tập trung nhất, gây ấn tượng đau thương thấm thía và cảm xúc về sự cao thượng. Các thời đại khác, các thể chế chính trị xã hội khác nhau có các dạng bi kịch khác nhau, do đó trong nghệ thuật cũng có các hình thức bi kịch khác nhau.

Bi kịch Hy Lạp cổ đại phản ánh sự thất bại của con người chống lại thần linh, định mệnh. Các nhân vật anh hùng ở đây thường phải chịu thất bại thảm thương hoặc bị đọa đày, nhưng vẫn toát lên những phẩm chất con người cao quý: sự dũng cảm chống lại thần quyền, bảo vệ khát vọng sống khát vọng về công bằng, lẽ phải.

Bi kịch thời Trung cổ mang nặng màu sắc tôn giáo, cố tô vẽ sự hy sinh, dày vò của con người vì những niềm tin hư ảo, hoang đường.

Bi kịch thời Phục hưng phản ánh những khát vọng nhân văn lớn lao, tuyệt đích, chống lại gông xiềng hà khắc, chống lại sự trì trệ, tăm tối của xã hội thần quyền.

Bi kịch của chủ nghĩa cổ điển phân tích những giằng xé nội tâm giữa việc thực hiện những dục vọng cá nhân với những khuôn mẫu, lề thói của nghĩa vụ, trách nhiệm công dân.

Bi kịch thời khai sáng tràn ngập sự nồng nhiệt đam mê của con người cá nhân trong việc khẳng định mình và chống lại những tàn tích của đạo đức trung cổ.

Bi kịch tư sản hiện đại khắc họa sâu vào sự bi quan, mất niềm tin hoặc cảm nhận phi lý về đời sống hiện thực, hoặc cái nhìn u ám về tương lai của nhân loại. Điều này đặc biệt nổi trội ở thời kỳ sau chiến tranh.

Bi kịch lạc quan xuất hiện chủ yếu trong nghệ thuật xã hội chủ nghĩa, nó xuất hiện ở thời kỳ đấu tranh giành và giữ chính quyền cách mạng. Những nhân vật bi kịch lạc quan chiến đấu vì một mục đích cao cả, mang tính hiện thực, với nhận thức rõ ràng. Họ đón nhận sự hy sinh một cách anh dũng, tự nguyện. Sự hy sinh đó không uổng phí; nó khơi dậy niềm tin vào con người, vào tương lai, nó đoàn kết mọi người, lôi cuốn họ vào cuộc đấu tranh chung vì những khát vọng cao đẹp của con người.