1.2 Taal  (Page 2/7)

• IN DIE LEESSTUK IS DAAR TWEE SULKE WOORDE SOOS WAT IN DIE VORIGE TWEE PARAGRAWE VERDUIDELIK IS:

3.23 “aantrekkingskragte “ in par. 9, wat ’n ander betekenis het as wat die skrywer dink en

3.24 “lokaaspunt” in par. 11, wat ’n samevoeging van twee of dalk meer woorde kan wees wat dalk dieselfde kan beteken.

• GESELS IN JULLE GROEPE EN VERVANG NOU ALBEI HIERDIE WOORDE MET ‘N GOEIE EN RAAK WOORD SODAT DIE BETEKENIS DUIDELIK OORGEDRA WORD.

Bedrywende en Lydende vorm (aktief en passief)

• In alle tale word normale sinne op ’n spesifieke manier gebou. In Afrikaans bestaan ’n “normale” eenvoudige sin gewoonlik uit ’n doener, die handeling (en, indien nodig) die een op wie die handeling gedoen of toegepas word. Bv. Ek eet (my kos). Ons sê so ’n sin staan in die BEDRYWENDE VORM of AKTIEF, aangesien die doener en die handeling uitgedruk word.
• Maar soms is die doener nie so belangrik nie, of dis nodig om hom so effens weg te steek sodat die handeling voorop staan, bv. “Die ryplanke word ingevoer” (die doener is dan nie so voorop in die prentjie nie, of meer PASSIEF, en daarom noem ons dié vorm dan ook die LYDENDE VORM of PASSIEF).
• Enkele riglyne rondom hierdie twee vorme is die volgende:

• Die doener in die BV = “deur . . . “ in die LV
• Teenwoordige tyd in die BV = “word + ge-“ in die LV
• Verlede tyd in die BV = “is + ge-“ in die LV (ons PRAAT dikwels van “was gedoen” dalk ter wille van nadruk ens., maar dis steeds verkeerd om so te skryf
• Dis dikwels nie nodig om die doener in die BV in die LV te noem nie: “Hulle sê dit gaan reën” word gewoon “ Daar word beweer (dat) dit gaan reën.”
• Dis nie moontlik om alle sinne na die lydende vorm om te skakel nie (of omgekeerd)

• VOER NOU DIE VOLGENDE OPDRAGTE UIT:

• Skryf die volgende sinne in LYDENDE VORM

3.25 Van die waaghalse en avontuurlustige ryplank-liefhebbers beoefen van die toertjies van skaatsplankryers. (Begin jou antwoord met: “Die toertjies . . .”)

3.26 Die groot rede waarom mense die ryplank gebruik . . . (net hierdie deel van die sin)

• En hierdie klompie in die BEDRYWENDE VORM

3.27 Die ryplanke word uit Amerika bestel en deur agente in Suid-Afrika verkoop.

3.28 Daar is seker meer as 5 000 ryplanke die afgelope seisoen in Suid-Afrika verkoop.

3.29 . . . dat dit heeltemal opvoubaar is (weer net hierdie deel van die sin).

AKTIWITEIT 2

4. Skryf ’n amptelike brief aan die stadsraad/munisipaliteit (Die Munisipale Bestuurder) waarin jy ’n versoek rig dat ’n terrein ontwikkel word waar kinders van die omgewing met hulle skaatsplanke, rollemme en wat ook nog, veilig en ongesteurd kan kom speel, toertjies uitvoer ens. Onthou dat jy die Bestuurder moet oortuig met argumente. Gebruik jou eie papier.

TEKS D

(’n Fragment uit “ Nader kennismaking 1 ” in Patrys hulle deur EB Grosskopf (JL van Schaik, 1965)

’n Ander slag het Patrys besluit om ’n vliegtuig te maak. Toe hy alles mooi agtermekaar het, het daar nog een katrolwiel makeer. Waar kan ’n mens hom vandaan kry? Eindelik skiet ’n pragtige gedagte hom te binne: die groot wiel van Ma se naaimasjien! Dadelik word die skroewedraaier uit sy pa se gereedskapkas gehaal, en fluks aan die werk. Die oumense was gelukkig albei weg en sou nie voor sononder terug wees nie, want hulle was weg met die kar om te gaan kuier by oom Bartel, wat ’n uur buite die dorp woon.